Tablica przy ul. Michała Kajki upamiętnia los 45 Żydów zabitych przez Niemców przy próbie ucieczki z „marszu śmierci”, podczas likwidacji getta w Rembertowie w sierpniu 1942 roku.
Getto powstało jesienią 1940 roku, gdy do wyznaczonego obszaru nakazano wprowadzić się wszystkim członkom okolicznych gmin żydowskich. Jego historia jest szczególnie tragiczna – na terenie stacjonował oddział niemieckiej żandarmerii, który wsławił się wieloma okrutnymi akcjami, a swoboda życia mieszkańców była mniejsza niż w pozostałych gettach Warszawy i okolic.
Likwidacji rozpoczęła się 20 sierpnia 1942 roku rano, gdy Niemcy, w asyście oddziałów litewskich rozpoczęli selekcję osób starszych i schorowanych, którzy zostali z miejsca zamordowani w nieodległym lesie. Reszta, około tysiąca osób, została zmuszona do marszu w kierunku Falenicy, gdzie mieli zostać umieszczeni w wagonach jadących do obozu zagłady w Treblince.
Marsz śmierci zapisał się w pamięci mieszkańców Wawra. Wspominają oni przerażający widok umierających z wycieńczenia Żydów, dobijanych, gdy nie mieli już siły iść przez pilnujących ich strażników i wrzucanych do przydrożnych dołów. Kolumna w dużej mierze boso, szła przez kaleczący stopy bruk Marysina, Anina, Miedzeszyna aż do Falenicy, gdzie dołączyła do mieszkańców likwidowanego tam getta oraz położonego na południe w Otwocku.
W trakcie marszu, przy skrzyżowaniu ulicy VIII Poprzecznej z ul. Królewską (obecnie Kajki) duża grupa osób podjęła beznadziejną próbę ucieczki do pobliskiego lasu. Zostali zastrzeleni nim zdołali ukryć się w gęstwinie – według wspomnień jednego ze świadków zginęli od kul z ustawionego na nasypie kolejowym karabinu maszynowego.
Liczba upamiętnionych na tablicy ofiar jest w pewnej mierze symboliczna. Upamiętnia ona osoby pochowane w masowej mogile na pobliskiej posesji – łącznie mogło być ich jednak jeszcze więcej.
Bibliografia
- Kulerski Wiktor, Marsz (20 VIII 1942), w: „Wawer i jego osiedla”, pod red. Jana Czerniawskiego, Warszawa 2007
- Wierzchowski Henryk, Anin. Wawer, Warszawa 2004