Dawna synagoga przy ul. Bambusowej jest największym budynkiem zachowanym po prężnej i licznej społeczności falenickich Żydów. Została zbudowana w 1938 roku w modnym ówcześnie stylu modernistycznym. Choć miała służyć Żydom ortodoksyjnym, to z przekazów wiemy, że wielu bardziej konserwatywnych członków wspólnoty krytykowało jej nowoczesny wygląd. Po wojnie przebudowana na mieszkania, ledwie przypomina dawną bożnicę – śladem dawnej funkcji są m.in. łukowate okna w kilku miejscach parteru.
Choć synagoga przy Bambusowej była pierwszą murowaną świątynią żydowską, to historia Żydów falenickich sięga dużo wcześniej. Zaczęli się oni tu osiedlać w latach 80 XIX wieku, gdy założyciel Falenicy, Karol Hannemann, rozpoczął parcelację swych gruntów wzdłuż linii kolejowej. Szczególnie wielu przybyło po 1905 roku, chroniąc się przed falą pogromów.
W następnych latach miasto stało się ważnym ośrodkiem życia żydowskiego, z dynamicznie funkcjonującą gminą wyznaniową, czego świadectwem były m.in. klub sportowy Gordonia, Dom Starców „Ezra” czy sierociniec „Nasz Ul”. Z braku większej synagogi spotkania modlitewne urządzano głównie w prywatnych domach.
W mieście rozwijała się m.in. społeczność chasydzka, siedzibę miał tu słynny cadyk Abraham Mosze Kalisz z Warki, do którego rokrocznie pielgrzymowało wielu chasydów.
Zabudowę Falenicy stanowiły głównie drewniane domy i kamieniczki. Najważniejszą ulicą miasteczka była ul. Handlowa (współcześnie Walcownicza), pełna sklepów i warsztatów. Z powodu dużego zagęszczenia zabudowy w okolicy często wybuchały pożary – ostatni z nich 19 września 1939 roku w czasie bitwy z wojskami niemieckimi. W jego wyniku spłonęła duża część miasta.
Na przełomie lat 1936/1937 w Falenicy na ok. 8000 stałych mieszkańców, aż 6600 stanowili Żydzi. W październiku 1940 roku na jej terenie powstało getto, które w styczniu 1941 roku zostało zamknięte. Historia Żydów falenickich kończy się wraz z likwidacją gett w sierpniu 1942 roku. Po wojnie w mieście pozostało zaledwie 77 Żydów, z których wszyscy w następnych latach wyjechali.
Bibliografia
- Burchard Przemysław, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa 1990
- Jadwiga Dobrzyńska: Falenica moja miłość po raz drugi, Warszawa 1996