Drugi dzień świąt 1939 roku. Wieczór. Do restauracji Antoniego Bartoszka przy ul. Widocznej wpadają dwaj okoliczni kryminaliści, domagając się jedzenia i picia. Na uwagę właściciela, że lokal jest nieczynny zaczynają zachowywać się agresywnie. Restaurator wzywa policję. Polski policjant Rozwadowski przybywa w asyście dwóch stacjonujących w okolicy niemieckich żołnierzy. W trakcie próby zatrzymania przestępców wywiązuje się strzelanina, w wyniku której obaj Niemcy giną. Jej sprawcy uciekają z miejsca zdarzenia.
Z rozkazu zastępcy dowódcy 31 pułku niemieckiej policji porządkowej, ppłk. Maxa Daume, wojska okupanta rozpoczynają obławę na terenie Wawra i Anina. Ponieważ sprawców nie udaje się znaleźć, z domów mają być wywlekani wszyscy mężczyźni w wieku od lat 16 do 70. Oprócz oderwanych od świątecznego stołu stałych mieszkańców, Niemcy zabierają również osoby goszczące u krewnych czy znajomych. Jeszcze tej samej nocy w jednej z willi w Aninie odbywa się sąd doraźny. Za winnych zostaje uznanych 114 mężczyzn, którzy w czasie całej „rozprawy” nie mają prawa do składania wyjaśnień, a ich błagania i wytłumaczenia są ignorowane. Ułaskawiono wyłącznie kilku, m.in. wawerskiego wójta, Stanisława Krupkę. Około 6 rano wszyscy zostają przewiezieni na pusty plac między ulicami Błękitną a Spiżową. W grupach dziesięcioosobowych zostają zmuszeni do klęknięcia pod płotem, gdzie następnie są rozstrzeliwani z broni maszynowej. Siedmiu z nich udaje się przeżyć – rany zadane przez żołnierzy nie są śmiertelne, a Niemcy okazują się nie kłopotać dobijaniem ofiar. Wśród ofiar znajdują się Polacy, Żydzi, Rosjanie, a także dwóch obywateli USA. Jeszcze wcześniej, dotkliwie pobity, a następnie powieszony na drzwiach własnej restauracji zostaje Antoni Bartoszek.
Zbrodnia w Wawrze była jedną z pierwszych masowych egzekucji dokonanych przez Niemców na ludności cywilnej, zapowiadającą późniejszy hitlerowski terror. Było to też prawdopodobnie jedno z pierwszych w czasie II Wojny Światowej zastosowanie przez wojska niemieckie zasady odpowiedzialności zbiorowej.
Bibliografia
- Baraniewski Leszek, Zbrodnia w Wawrze 27 grudnia 1939, Warszawa 2009
- Tyszkiewicz Jan, Egzekucja ludności cywilnej w Wawrze 27 grudnia 1939, Warszawa 2010