Krzyż powstańczy wzniesiony przy dawnej Karczmie Wawer (obecnie Zajazd Napoleoński) upamiętnia dwie bitwy, które stoczyły się lutym i marcu 1831.
Obie z bitew można określić jako przygrywki do większych militarnych zmagań. Pierwsza z nich trwająca od 19 do 20 lutego, była wstępem do rozgrywającej się 5 dni później bitwy pod Olszynką Grochowską. Wojska rosyjskie szykowały się do stłumienia powstania listopadowego. Tego dnia straż przednia Armii gen. Iwana Dybicza wyszły z lasów Wawerskich na równinę grochowską, gdzie zaatakowała dywizję pod dowództwem gen. Franciszka Żymierskiego. Dzięki odsieczy wojsk gen. Piotra Szembeka, wojska rosyjskie udało się odepchnąć na wschód. Bitwa, choć nie zmieniła pozycji żadnej ze stron zakończyła się bardzo krwawo – zginęło w niej ok 2500 powstańców oraz ok. 3700 żołnierzy rosyjskich.
Niedługo później, po Bitwie o Olszynkę Grochowską, wojska polskie wycofały się na teren Pragi. Tam opracowano plan kolejnego natarcia. Pierwszym etapem, który w efekcie dał kolejne zwycięstwa w bataliach pod Iganiami i Dębem Wielkim była druga bitwa pod Wawrem, Obóz Rosjan pod wodzą gen. Giesmara rozłożył się dokładnie wokół Karczmy Wawer. 31 marca Polacy przypuścili efektowny szturm, szybko rozbijając przeciwników. Uciekający Rosjanie dołączyli do swych głównych sił w Dębem Wielkim, gdzie również zostali pokonani. Korzyść dla wojsk polskich była ogromna – wzięto 8 tysięcy jeńców oraz przejęto wielkie ilości amunicji, broni i armat. Zdobyte sztandary spod Wawra i Dębego uroczyście obnoszono ulicami Warszawy.
Karczma, choć z niemałymi stratami, przetrwała obie bitwy. Po opuszczeniu Warszawy przez administrację carską w 1916 roku, okoliczni mieszkańcy ustawili tuż obok niej dębowy krzyż, stojący do dziś. Był to zapewne jedno z pierwszych upamiętnień postawionych powstańcom listopadowym w zaborze rosyjskim.
Bibliografia
- Wierzchowski Henryk, Śladami Powstania Listopadowego – Grochów-Wawer, Warszawa 2000
- Ryszard Lorenz, Zapomniany szaniec, w: „Wawer i jego osiedla”, pod red. Jana Czerniawskiego, Warszawa 2007