Założona w 1938 roku przez Kazimierza Szpotańskiego Fabryka Aparatów Elektrycznych bardzo krótko pozostała w jego rękach. Produkcja w tym, wówczas bardzo nowoczesnym, zakładzie rozpoczęła się w kwietniu następnego roku, by już we wrześniu zostać zajęta przez niemieckie władze okupacyjne. Nazwisko Szpotańskiego mimo to przylgnęło do zakładów, być może z powodu jego postawy w czasie wojny.
Nadzór nad nimi pozostawiono Szpotańskiemu, który uczynił z fabryki ośrodek ruchu oporu. W 1939 roku władze hitlerowskie zdelegalizowały organizacje społeczne i naukowe, ale pozostawiły prawo działania organizacjom gospodarczym, które, przejęły rolę wszystkich pozostałych. Jedną z nich był Polski Związek Przemysłowców Metalowych, którego oddziałowi elektrotechnicznemu przewodniczył Szpotański, dzięki czemu miał okazje organizować spotkania, oficjalnie służące dokształcaniu zawodowemu. Przez całą wojnę w halach fabrycznych odbyło się 167 zebrań, poświęconych nie tylko kwestiom technicznym lecz często politycznym i kulturalnym. Szpotański poprzez swoją fabrykę organizował też tajne nauczanie dla dzieci i młodzieży. W nieużywanej części zakładów, pod przykrywką kursów dla mechaników wykłady dawali nauczyciele specjalizujący się w różnych dziedzinach. W fabryce ukrywało się wiele poszukiwanych przez władze okupacyjne osób, które otrzymywały zatrudnienie jako członkowie liczącej 1500 osób załogi. Jej dyrektor organizował również akcje wysyłania paczek dla osób znajdujących się w obozach, zatrudniał ich krewnych, a w grudniu 1944 roku udało mu się doprowadzić do zwolnienia z Mauthausen siedemdziesięciu więźniów.
W listopadzie 1942 roku Szpotański został pojmany przez Gestapo i uwięziony na Pawiaku, skąd jednak, dzięki koneksjom i sowitym łapówkom, po trzech miesiącach udało mu się wydostać. Niemcy mieli też stwierdzić, że bez jego obecności bardzo potrzebny im zakład zwyczajnie nie będzie działać.
Bibliografia
- Hickiewicz Jerzy, Kazimierz Tadeusz Szpotański (1887-1966). Patron 2014 roku, w: “Wiadomości elektrotechniczne”, nr 1/2014
- Wierzchowski Henryk, Z dziejów Międzylesia, Warszawa 2005
- 150 lat gminy Wawer, red. Dorota Kozielska, Warszawa 2015