Choć trudno się tego domyślić, obszar dzisiejszego Parku im. Matki Mojej znajduje się na terenie dawnych rosyjskich fortyfikacji. Fort Wawer, nazywany przez Rosjan Fortem Suworowa został zbudowany w latach 1891-92 na terenie cmentarza gminy ewangelicko-augsburskiej.
Był typowym fortem Warszawskiego Rejonu Umocnionego. Oparto go o istniejącą od czasów Księstwa Warszawskiego koncepcje obrony stolicy w oparciu o trójkąt fortec w widłach Narwi i Wisły. Jego kąty tworzyły twierdza w Zegrzu, Modlinie oraz linia umocnień wokół granic Warszawy.
Otaczające Warszawę fortyfikację przyczyniły się zresztą pośrednio do rozwoju tych okolic: rozwój terytorialny miasta ograniczony był siecią twierdz, przez co miasto „puchło od środka”, a co zamożniejsi mieszkańcy budowali domy letniskowe na mniej przeludnionych terenach – między innymi w dzisiejszym Aninie, Międzylesiu czy Otwocku.
Wawerski fort miał odgrywać bardzo ważną rolę. Ulokowano go w miejscu, gdzie przecinają się Kolej Nadwiślańska oraz Szosa Brzeska, czyli ważne szlaki transportowe. Z tego powodu skrzyżowanie obu traktów, już po zlikwidowaniu fortu było areną ciężkich walk w czasie obu wojen światowych.
W praktyce fortyfikacje nigdy się nie przydały. W wyniku zmiany rosyjskich planów strategicznych fort został częściowo rozebrany w 1909 roku. W czasie wojny Polsko-Bolszewickiej został ponownie obsadzony, jednak dzięki zwycięstwu Polaków w Bitwie Warszawskiej, nie było konieczności, by spełnił swoją funkcję. Niedługo później zdecydowano o jego całkowitym wyburzeniu. Dziś o świadczą o nim tylko pozostałości wałów.
Bibliografia
- Czerniawski Jan, Wawer: korzenie i współczesność, Warszawa 2008
- Katarzyna Pałubska Zespół XIX-wiecznych fortyfikacji. Twierdza Warszawa. red. Katarzyna Pałubska, Warszawa 2009